De Koninklijke Bibliotheek biedt met de dataset Watermarks in Incunabula printed in the Low Countries (WILC) toegang tot  16.071 watermerken uit boeken die gedrukt zijn tussen 1450 en 1501 (zgn. incunabelen) in de Lage Landen, het huidige Nederland en België.

De watermerken zijn afkomstig uit 14.300 exemplaren van de 2.229 incunabel-edities die wereldwijd bewaard zijn gebleven (sommige zijn in meer dan één exemplaar overgeleverd). Er komen watermerken in voor uit boeken die zich nu verspreid over de hele wereld bevinden in bibliotheken, archieven en musea.

De kracht van de set ligt in de grote hoeveelheid afbeeldingen die allemaal voorzien zijn van gedetailleerde beschrijvende metadata. Door het toevoegen van vier geografische coördinaten (lengte- en breedtegraden van zowel de plaats van vervaardiging als van bewaring)  is de set op allerlei manieren te gebruiken.

De KB doet dit als open (cultuur)data: voor de metadata geldt een CC0-licentie, voor de individuele objecten (afbeeldingen van watermerken) geldt ook een CC0-licentie.

De website waarop dit materiaal doorzocht kan worden is http://watermark.kb.nl.  Hier is ook meer hulp en achtergrondinformatie over het materiaal te vinden.

Over de watermerken

Watermerken zijn bij de fabricage aangebracht in het papier waarop later de boeken gedrukt werden. Papier werd handmatig geschept met een zeef waarop een watermerk aangebracht werd als een soort fabriekslogo. Op de plaats van het watermerk en de lijnen van de zeef is het papier iets dunner. Aan de hand van de watermerken kan men vaststellen waar en wanneer het papier geproduceerd is omdat iedere regio en/of papiermolen zijn eigen voorstellingen gebruikte en de watermerken steeds veranderden. Sommige watermerken komen erg vaak voor. Daarom zijn veel details toegevoegd zodat met secundaire kenmerken (bijvoorbeeld kettinglijnen, density) een onderscheid te maken is tussen watermerken die sterk op elkaar lijken.

Watermerken worden zichtbaar door het papier tegen het licht te houden. Er kan een afbeelding van gemaakt worden door het reliëf dat in het papier zit zichtbaar te maken met een wrijfsel (zoals je vroeger een afbeelding van een cent maakte), door radiografieën of foto’s. In WILC komen vooral wrijfsels (11.739) en radiografieën (4.323) voor.

Gebruik van watermerken
Watermerken worden gebruikt om anonieme objecten op papier thuis te brengen. Door het watermerk te vergelijken met objecten waarvan wel een datum of herkomst bekend is, kan een object gedateerd worden of – in samenhang met andere technieken – een productieplaats vastgesteld worden. Zo konden ruim 3.400 watermerken uit de 1200 ongedateerde boeken gedateerd worden. Niet alleen boeken maar ook vijftiende-eeuwse prenten kunnen hiermee nader gespecificeerd worden.

Watermerken-website
De KB heeft een website gebouwd waarop dit materiaal doorzocht kan worden (http://watermark.kb.nl/).  Hier is ook meer hulp en achtergrondinformatie over het materiaal te vinden. Neem voor meer inhoudelijke informatie contact op met Marieke van Delft, conservator oude drukken bij de Koninklijke Bibliotheek.

Bestanden

Voor de watermerken in de WILC-set zijn de volgende bestanden beschikbaar:

• een afbeelding van het watermerk (JPG), meestal rond de 400×600 pixels (exacte afmetingen variëren van scan tot scan);
• beschrijvende metadata (Dublin Core in XML) met daarin persistente links naar bovengenoemde afbeeldingen.

De metadata en digitale objecten in de set beslaan in totaal zo’n 1,7 GB.

Techniek

Technische uitleg over en voorbeelden van de

• beschrijvende metadata (Dublin Core),
• de afbeeldingen (JPG)
• metadata-harvest-API op basis van OAI-PMH
• zoek-API op basis van SRU

vindt u in de uitgebreide technische uitleg over de set (PDF).

Voorwaarden hergebruik & bronvermelding

De KB heeft voor deze set afstand gedaan van het auteursrecht op de metadata, hiervoor geldt  dus een CC0-licentie.  De KB heeft ook afstand gedaan van de auteursrechten op de objecten (afbeeldingen van watermerken) in de WILC-set. Hiervoor geldt dus ook een CC0-licentie.

Dit betekent dat er geen auteursrechtenbeperkingen voor het reproduceren, (her)uitgeven, bewerken of delen van deze afbeeldingen bestaan.

Het is niet verplicht om aan bron- en naamsvermelding bij gebruik van de set te doen, dit neemt niet weg dat de KB dit wel bijzonder op prijs stelt.

Gebruik hierbij de volgende formulering: Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. Bron: http://watermark.kb.nl – [link naar object].

De KB vraagt eenieder die de digitale watermerken in deze set gebruikt de Publiek Domein richtlijnen van Europeana (PDF) in acht te nemen.

Contact & feedback

We zijn zeer benieuwd door wie en hoe de data wordt gebruikt. Wij verzoeken u dan ook een mail met uw contactgegevens en een korte uitleg over wat u met de data doet naar dataservices@kb.nl te sturen. Feedback op onze data en API’s is uiteraard ook zeer welkom.

Het verstrekken van uw gegevens geeft ons ook de mogelijkheid om u op de hoogte te houden van relevante ontwikkelingen, zoals wijzigingen in de dataset of het vrijkomen van nieuwe datasets. Uiteraard wordt er door de KB zorgvuldig met de contactgegevens omgesprongen.

 Laatste update : 8-4-2013